Türkçede Teslis adının yanı sıra Üçleme veya Kutsal Üçlük olarak da çevirilir, üç ilâhî varlığı içeren akîdeleri tanımlayan bir ifâdedir. Farklı din ve mitolojilerde farklı kökenlere, özelliklere ve anlayışlara sâhip farklı teslisler bulunmakta ve bunların çoğunun kendi bütünlüklerinde özel isimleri vardır. Hint din ve mitolojisindeki Trimurti gibi. Bugün Türkçe'de teslis dendiğinde sıklıkla Hıristiyanlıktaki Teslis akla gelse de, daha genel bir anlama sâhiptir. Hıristiyanlık inancında Baba, Oğul (İsa) ve Kutsal Ruh (Rûh-ul Kuds)'dan meydana gelen Tanrı kavramıdır.
Teslislere şu an varlığını sürdüren inanç sistemlerinde rastlandığı gibi (örneğin Hinduizm ve Hıristiyanlık), bugün var olmayan antik dînî inanç ve mitolojilerde de rastlandığı olur. Teslislerin ortak bir geçmiş kültürü işâret ettiğine dâir çeşitli hipotezler olsa da, bunların hiçbirisi kabul edilen bilimsel kuramlar değildir. Bununla birlikte arkeolojik ve târihî bulgular komşu kültürlerde bulunan veya aynı topraklarda ardışık dönemlerde ikâmet etmiş topluluklardaki teslislerin arasında bir benzerlik, etkileşim ve belki nedensel bağlantı olabileceğini düşündürmüştür.
Hristiyan teolojisine göre bu üçlü birlik birbirinden ayrılmaz ve tek bir Tanrı'nın birbirini tamamlayan farklı yansımaları olarak görülür. Bu açıdan monoteist teoloji çizgisindedir.
Kısa Tarihçe
-Hinduzim ve Trimurti. Brahma, Vişnu, Şiva
Trimurti, yeryüzündeki birçok inanç, gelenek ve mitolojide bulunan üçlü ilah grubuna (üçlemeye) Hinduizm ve Hint mitolojisinin çeşitli ekollerinde verilen addır. Bu üçlü ilah grubu Hindu tradisyonunda Brahma, Vişnu ve Şiva. Aslında Trimurti sözcüğü "üç yüzlü ilah" anlamına gelir. Yani üç ayrı fonksiyonu olan tek bir ilah sözkonudur: "Brahma" olarak yaratır, "Vişnu" olarak hükmeder, "Şiva" olarak yok eder. Bir başka deyişle üç ayrı ilah yoktur; tek bir birimin üç ayrı fonksiyonunu gösteren üç tezahür sözkonusudur. Her ne kadar adı geçen üç ilah eril olsa da, Trimurtinin ve genel olarak tanrısal gücün dişil bir yönü de bulunur. Bu dişil yön üç ilahın ilâhi eşleri olarak sunulan üç tanrıça ile vurgulanır ve betimlenir. Bunlar sırasıyla: Sarasvati, Lakşmi ve Durga'dır.
Hint tradisyonunda üçgen tarafından çevrili daire ise kimi sembolizmlerde Trimurtiyi simgeler. Trimurti sık sık üç yüze sahip insan figürleriyle de betimlenmiştir.
Hindular üç ilâhî fonksiyonu göstermek üzere kimi zaman elin üç parmağını kullanırlar ki, bu işarete Trikala denir. Bu üç parmak işareti Proto-Türkler’den kalma çok eski bir yazıt olan Tamgalı Say yazıtında da görülür. Kimi yazarlar bu üçlü ilah grubunun sembolik anlamlarından birinin Sirius Sistemi’ndeki üç yıldızla ilgili olduğunu belirtmişlerdir.
-Hıristiyanlık ve Teslis: Baba, Oğul, Kutsal Ruh
Hıristiyanlık Teslisteki teslis, kişiler (hypostasa) ve cevher gibi kavramlar İncil'de yoktur. Bu doktrine temel olarak gösterilen bâzı İncil âyetleri vardır. Meselâ Îsâ'nın İncil'de havârîlerine dîni yayma emrini içeren “Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruhun adıyla vaftiz edin. (Mt 26, 19)" âyetine dayanmaktadır.Ama "İsa şöyle karşılık verdi: «En önemlisi şudur: `Dinle, ey İsrail! Tanrımız olan Rab tek Rab'dir."(Mar12:29) ayetine hristiyan alimleri net bir açıklama getiremez. Yunancadan gelen trias kelimesini Baba, Oğul ve Kutsal Ruh için ilk kez kullanıldığını M.S. 2. yüzyılın ikinci yarısında Hristiyanlığın savunucusu Atina'lı Atenagoras'da görüyoruz.“Onlar [Hristiyanlar] Tanrı'yı ve Kelimetullâh'ı, Oğul'un Baba'yla birliğini, ortaklığını, Rûh'un ne olduğunu, bu teslisin, yâni Rûh'un, Oğul'un ve Baba'nın birliğini ve bunların üçünü birbirinden neyin ayırdığını bilirler.
Batı kilisesinde teslis kelimesi, bu yazıdan birkaç onyıl sonra Tertullianus tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bunun için Latincedeki tres (üç) ve unitas (birlik) kelimelerinden yeni bir kelime olan trinitası üretmiştir. Hukukçu olan Tertulianus, iş hayâtındaki kavramları dîne aktararak Roma Hukûku'ndan alınmış ifâdeleri dîne almıştır. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh için personae (şahıslar - hukuktaki taraf için kullanılmaktadır), üçünün birliği için substantia (cevher) kelimeleri gibi. O zaman dînî kavramlara eklenen bu kelimelerle Hristiyan teslîsi ifâde edilecek olursa Tanrı cevherde birdir, fakat monarchia, yâni hükmetmede üç şahıs vardır. Bugünkü Avrupâi dillerde persona ile karıştırılmaması için personae yerine Yunancadan alınan hypostasa (gerçek, huy, varlık, kişisel tabiat) kelimesi tercih edilmektedir.
Târihte Hrisityan İncili'ni kabul eden cemaatlerin çoğu, teslis doktrinine uymuşlardır. Hem batılı (katolik ve protestanlar), hem de doğulu (ortodoks, monofizit ve nestoriyen) kiliselerin hepsi, M.S. 4. yüzyılın sonundan îtibâren teslisi savunmuşlardır.
-Değişik zaman ve dînî sistemlerde Trinity çeşitleri
-Bâbil geleneği:
*Birinci üçlük: Anu (Gök tanrısı), Enlil (Yer, hava ve fırtına tanrısı), Ea (Irmaklar tanrısı).
*İkinci üçlük: Sin (Ay tanrısı), Şamaş (Güneş tanrısı), İştar (Bereket tanrıçası - Tammuz'un eşi-sevgilisi)
*Şeytan üçlüğü: Labartu - Labazu - Ahatsu.
-Guatemala geleneği: Bitol – Alom - Quhalom.
-Kelt geleneği: Teutates - Taranis - Esus.
-Peru geleneği: Paçakamak - Kon - Virakoça.
-Eski Mısır geleneği: İsis – Osiris – Horus
-Dogon geleneği: Nommo die-nommo tityayne-o nommo.
-Hitit geleneği: Teshup - Hepatu - Sharruma.
-İndo-aryen geleneği: Mitra – İndra – Varuna
-Hint geleneği: Brahma - Vişnu - Şiva
-Mitanni geleneği: Mitrassil – İndar – Uruvanassel.
-Sabiî geleneği: Hibil - Şitil - Anuş.
-Etrüsk geleneği: Tinia - Uni - Minerva.
-Grek ezoterizmi: Phanes - Ouranos - Kronos.
-Grek mitolojisinde Silene (Selene) - Hekate - Artemis.
-Eski İran’ın Ehli Hak geleneği: Güneş’in efendileri olan üç kardeş ilah.
-Orta Asya geleneği:Gök Tanrı-Kara Han-Ülgen
-Alevi geleneği: Allah - Muhammed - Ali
-Sümer ve İskandinav tradisyonlarında ve neo–platonizm’de de bu tür üçlü ilah gruplarına rastlanır.
-Tasavvuf ve Sufizm: Rab - Rahman - Rahim.
-Kabbalah: Ain - Ain Sof - Ain Sof Aur ve Hayat Ağacının 3 sütunu.
-Modern Fizik: Artı - Eksi - Nötr değerler.
-Felsefe: Tez - Antitez - Sentez
.
